نشریه مطالعات نوین برنامه ریزی شهری در جهان
سال دوم شماره 1 (بهار 1400)

امروزه مشکلات متعددی نظیر آلودگی هوا، افزایش دما، ناکارآمدی فضاهای شهری و... که کلانشهرها در سرتاسر جهان با آن رو به رو هستند، موجب تغییراتی در سطح کلان تر و جهانی مانند تغییرات اقلیمی و آلودگی هایی در سطوح کلان شده است. توجه به چنین مسایلی همچون تغییرات اقلیمی که اثرات متنوع و عموما نامساعدی بر مجتمع های زیستی می گذارد، در اتخاذ رویکرد-های نوین برنامه ریزی شهری و توجه به آن ها در جهت کاهش اثرات سوء ذکر شده، ضروری به نظر می رسد. یکی از رویکرد های مطرح شده در این زمینه "برنامه ریزی شهری با رویکرد بیوفیلیک یا طبیعت محور" می باشد. روش تحقیق حاضر به لحاظ نوع تحقیق کیفی می باشد. در این تحقیق از روش کتابخانه ای برای گردآوری و استخراج داده ها استفاده شده است. به لحاظ نوع رویکرد نیز تحقیق توصیفی- تحلیلی می باشد. هدف از انجام تحقیق پی بردن به این موضوع است که طراحی و برنامه ریزی شهری با رویکرد بیوفیلیک دارای چه اصول و راهکارهایی بوده و همچنین موانع موجود و عدم توجه به رویکرد شهرهای طبیعت محور در شهر های ایران چه مواردی هستند. نتایج تحقیق نشان می دهد که یک سری موانع از قبیل تنوع اقلیمی در ایران، کویری بودن 3/2 از خاک ایران با اقلیم گرم و خشک، ارزش بالای زمین در شهرهای ایران و... بر سر بکار گیری این رویکرد در ایران وجود دارد و پیشنهاداتی همچون اجبار تهیه کنندگان طرح های شهری به استفاده از نیروی متخصص در حوزه محیط زیست در فرآیند تهیه طرح های خود، تشویق سازندگان به استفاده از الگو های بیوفیلیک در نمای ساختمان و استفاده از الگو های طراحی بیوفیلیک در ساختمان های دولتی و... جهت تسهیل در به کارگیری این رویکرد در راستای اعمال شهرسازی بیوفیلیک در ایران ارایه می شود.

تراکم ساختمانی و روش های اعمال آن (سنتی و سیال) در حال حاضر به عنوان یک ابزار مهم در شهرسازی در جهت دهی فرم شهر و همچنین میزان رضایت مردم و ساکنین جایگاه مهمی دارد. به نوعی که می توان باسیاست گذاری آن در فرم و شکل شهر و از طرفی رضایتمندی ساکنین تاثیر بسزایی را ایجاد نماید. هدف اصلی این تحقیق، بررسی روندهای عینی و تحقق سیاست های مرتبط با تعیین تراکم سیال و سنتی ساختمانی در شهرها می باشد، تا ضمن در نظر گرفتن تمامی ابعاد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی موثر بر توزیع تراکم، بتواند به گونه ای پاسخگو، رضایتمندی ساکنین در تهیه طرح های شهری را فراهم آورد. دریافت نگاه ساکنین از چگونگی اجرای این ضوابط و میزان رضایتمندی آن ها از طریق شناسایی شاخص های رضایتمندی تراکمی می تواند به فهم چالش ها و مشکلات چگونگی تبیین تراکم ساختمانی سیال و سنتی و چالش های عدم توجه به شهروندان و رضایت آن ها در طرح های شهری کمک نماید. جهت گیری این پژوهش کاربردی و توسعه ای و روش جمع آوری داده ها کتابخانه ای است. بررسی شاخص های چگونگی تعیین تراکم ساختمانی سیال و سنتی و همچنین شاخص های رضایتمندی تراکمی سکونتی از طریق مطالعات اسنادی و کتابخانه ای صورت گرفته است. نتیجه ی این پژوهش دستیابی به شاخص ها و اصول تعیین تراکم ساختمانی سیال و سنتی و از طرف دیگر دستیابی به شاخص های رضایتمندی تراکمی سکونتی است که بعد از نهایی شدن و دستیابی به این شاخص ها می توان از این شاخص ها در جهت سنجش میزان رضایتمندی تراکمی سکونتی از انواع تراکم های ساختمانی اعم از تراکم های ساختمانی سیال و سنتی استفاده کرد.

با توسعه و پیشرفت جامعه و همچنین تولید و ابداع ابزارهای جدید، حرکت به سوی ساخت ساختمان هایی با کارایی بهتر، مصالح و تجهیزات با کیفیت تر، اقتصادی، به صرفه و سازگار با محیط امری ضروری است. از این رو در دنیای امروز کاربرد و استفاده از تجهیزات هوشمند الکترونیکی رو به افزایش است. این امکانات از طریق اینترنت اشیاء به یکدیگر متصل شده و به صورت هماهنگ عمل می کنند که می توان آنها را از طریق کامپیوتر، تبلت و یا گوشی هوشمند از هر کجا کنترل کرد. ساختمان های هوشمند با استفاده از تکنولوژیی و فناوری مدرن می توانند باعث صرفه جویی در مصرف انرژی و مانع از هدر رفتن آن شوند و مدیریت و کنترل بهتری بر سیستم ها داشته باشند که این عوامل باعث افزایش عمر بنا، افزایش امنیت و آرامش برای ساکنان در محیط ساختمان می گردد. در حقیقت ساختمان هوشمند مکانیست که با بهره گیری از بهترین اصول طراحی، امکانات، مصالح و فناوری ها، محیطی هوشمند و پاسخگو به نیاز های ساکنان را در فراهم آورد. این تکنولوژی بر پایه اهمیت دادن به ساکنین و رفع نیاز های آنان می باشد و همچنین علاوه بر تغییر در شرایط زندگی، باعث دگرگونی در سبک زندگی نیز می شود. در این مقاله به بررسی لازمه ها و اصول اولیه در اجرای یک ساختمان هوشمند و همچنین مزایا و معایب آنها می پردازم. تحقیقات در این مقاله به صورت کتابخانه ای و بررسی مقالات و کتاب های مرتبط در این زمینه، با هدف بررسی لزوم استفاده از سیستم های هوشمند برای بهبود کیفیت زندگی و دوستار با محیط زیست، جمع آوری شده است.

در جایی که خلق فضا ، حاصل ملموس و محسوس کالبد و مفهوم خاص به قید هماهنگی و نوآوری است ، بر جز به جز آسمان نماها باری خاص تبلور پیدا می کند .آنجا که هر آورده ی کالبدی یا نظری که متکی بر معنا ، با واژه ی تاثیر برحس تعریف می شود،ارزیابی جز به جز بر تعریف شناخت و فضا ، ادراکی از مفهوم دعوت،ساختار ،هماهنگی ،شرایط اقلیمی و فرهنگی ،نمادشناسی دایره از همه ی مناظر جای خود را باز می کند.اگر بپذیریم که ارزش های پیوسته دگرگون شونده ، جایی غیر قابل تغییر در شناخت و مفهوم دارند. آن زمان است که حس تعالی آدمی ، دم به دم نیکوترین و صمیمی ترین ارزش ها را از آفرینش ها باز می آفریند و در این مقاله با اتکا به نظام نوشتاری تحلیلی –توصیفی و با استفاده از ابزار کتابخانه ای و اسناد و مطالعات پیوسته بدان می پردازیم. این ، حاصل نتوان شد مگر آنکه دستگاه معینی ، با دیدی نیک اندیش و در پی معنا، به شکلی پیوسته به ارزیابی و هماهنگی و ریشه ی موارد ذکر شده بپردازد.در مقاله بینشی تعامل گونه و ادراکی محرک از انواع ارزش ها ، جریانی را بر ذهن تعریف می نماید که طبقه بندی و تناسب مطلوب در جهت تعادلی همه گونه ، تعیین و تضمین می نماید .

اهمیت توسعه پایدار در عصر حاضر بیش ازپیش موردتوجه فعالان حوزه ساخت وساز قرار گرفته است و در این راستا ساخت ساختمان ها با معیارهای پایداری در معماری و شهرسازی به تنهایی کارآمد نمی باشد. فقدان قوانین، و معیارهایی که بتواند ساختمان ها را مورد سنجش قرار دهد، وجود دارد. در این میان کشورهای پیشرو در پایداری، سیستم های رتبه بندی را ایجاد نمودند تا مقیاس اندازه گیری مناسب آنها را فراهم آورند. در کشور ما هم با تدوین مبحث 19 توجه به مباحث انرژی در ساختمان مطرح شده است که نیاز به تکامل دارد ازاین رو در این مقاله سعی شده است با بررسی کلی معیارهای سامانه ارزیابی DGNB ، شناخت کلی از این سامانه که جزو سامانه های نسل دوم می باشد، حاصل شود تا زمینه ای برای پژوهش های بیشتر جهت و عملی کردن بومی سازی یک سامانه ارزیابی در کشور ایجاد شود.

تبریز در گرم ترین ماه های سال (تیر ماه وتا اواسط مرداد) دارای جزیره گرمایی باشدت حداکثری نسبت به حومه آن می باشد . و مناطق شهری 5 ، 6 ، 7 ، 9 بطور کامل و حاشیه ها و پیرامون مناطق 2 و 3 و در واقع ناحیه هایی از این مناطق که دارای پوشش های خاکی و آسفالت بزرگراه ها هستند ، مناطق داغ و بحرانی از نظر پدیده جزیره گرمایی هستند . بنا بر این ، برای کاهش اثر و تعدیل نقاط داغ و بحرانی نیاز است ملاحظاتی در اصلاح و توسعه شهری صورت بگیرد . یکی از این راه ها، توسعه و گسترش و تامین میزان کمبود سبزینگی می باشد . میزان این کمبود در مناطق 1 ، 2 و 3 بصورت محدود (کمتر از 1% سطح منطقه) و مناطق 6،7و9 بصورت وسیع تر بمیزان 4 تا 8 % سطح منطقه و سایر مناطق کمبودی در این باره ندارند . پوشش گیاهی از طرق مختلف ایجاد می شود ؛ مثلا از طریق ایجاد پارک های شهری ، سقف و بام های سبز و حتی تک درختان که فضای محدودی را از خاک اشغال می کنند . اما ، همیشه تامین پوشش گیاهی مقدور نیست ، علی الخصوص با این شرایط کمبود منابع آبی و خشکسالی های اخیر . راهکار های نو در تولید مصالح بکار گرفته شده است . بعضی از مصالح آب لازم را در خود نگه میدارند تا میزان کمبود رطوبت در فرایند خنک سازی را تامین کنند (مانند بلوک های WR) ، برخی اشعه های آفتاب را انعکاس می دهند و به این ترتیب نمی گذارند مصالح گرما را جذب کنند . اما در بعضی از مصالح دیگر خاصیت رنگ (استفاده از رنگ های سرد) کارساز است . این مصالح در تمامی سطوح بحرانی قابل استفاده هستند.

شهر، مکانی با تراکم بالای جمعیت و مرکزیت سیاسی، اداری و تاریخی است که در آن، فعالیت اصلی مردم، غیر کشاورزی است و دارای مختصات شهری بوده که از طریق دولتی محلی، اداره می شود. شهر، طی دهه های اخیر، از سوی اندیشمندان جغرافیا، جامعه شناسی، اقتصاد، جمعیت شناسی و برخی علوم دیگر، تعاریف متعددی از شهر ارایه شده است و جامعه شناسان از جمله انگلس و مارکس، شهر را محل تمرکز جمعیت، ابزار تولید، سرمایه، نیازها و احتیاجات و غیره می دانند که تقسیم کار اجتماعی، در آنجا صورت گرفته است. جغرافی دانان، شهر را منظره ای مصنوعی از خیابان ها، ساختمان ها، دستگاه ها و بناهایی می دانند که زندگی شهری را امکانپذیر می سازد. مورخان، شهر را با توجه به قدمت آن، تعریف می کنند و از نظر اقتصاددانان، شهر به جایی اطلاق می شود که معیشت غالب ساکنان آن، بر پایه کشاورزی نباشد. اندیشمندان طراحی شهری شهر را مجموعه پیچیده سازمان یافته ای می دانند که متشکل از سه مولفه اصلی کالبد ، تصورات ، و فعالیت می باشد ، که پیوسته در حال تغییر و تحول است. شهرشناسان، شهر را محلی می دانند که بشر دست از زمین کشیده و فکر کردن را آغاز می کند. شهر، منطقه ای است که در آن، زمین، برای خانه سازی، نسبت به سایر عوامل تولید، مخصوصا، سرمایه، در مقایسه با نواحی اطراف آن، با شدت بیشتری، مورد استفاده قرار می گیرد. از آنجایی که مردم، معمولا، در نواحی نزدیک به محل سکونت خود، کار می کنند؛ بنابراین، شهر، با دو عامل دیگر، یعنی ، اشتغال بیشتر و تولید بیشتر کالا و خدمات ، نیز، توصیف می شود. به طور کلی ، شهرها دارای سیستمهای پیچیده برای بهداشت ، آب و برق ، کاربری زمین ، مسکن و حمل و نقل هستند و از سادگی حاکم در روستاها دورند. شهرها مرکز تحولات مبتنی بر فن آوری هستند و نقش بنیادی و اساسی در عملکردهای اقتصادی دارند. همچنین، شهرها محوراجتماعی، فرهنگی و مرکز پایه ریزی جدالهای سیاسی چه صلح و چه خشونت و جنگ هستند. شهرها سهم تعیین کنندهای در رشدو توسعه اقتصادی جوامع دارند. آینده توسعه کشورهای در حال توسعه در شهرها متمرکز است. از آنجایی که شهر به عنوان یک منبع توسعه مطرح است و جایگاه مدیریت شهری در روند توسعه شهر و بهبود سکونتگاه های شهری نقش بسیار مهم و تعیین کننده دارد ، می توان مدیریت شهری را در مسیر یک توسعه قانونمند و پایدار مورد توجه قرارداد. توسعه شهری که به دنبال برنامه هایی چون : کاهش آلودگی ها ، نگهداری از منابع ، کاهش حجم ضایعات شهری ، حمل و نقل مناسب و کارآمد می باشد، در پیاده سازی برنامه های خود با موانع و چالش های توسعه پایدار شهری مواجه است ، که این چالش ها در صورت مهار نشدن ممکن است قدرت تخریب زیادی برای شهر، ساکنان و منابع آن پیدا کنند و به مرور شهر را از حالت پایداری و دوام دور کنند ، لذا شناسایی الزامات ، چالش های فراروی توسعه پایدار شهری و همچنین جستجوی راهکارهایی برای برطرف کردن آنها که از ضرورتهای برنامه های توسعه شهری کنونی است ، از اهداف این پژوهش می باشد. از مهم ترین یافته های این تحقیق رسیدن به راهکارهایی چون: بازساخت شرایط فعلی، مدیریت منسجم و یکپارچه و... جهت رفع چالش های توسعه پایدار شهری بوده است.

نور پدیده ای است که همواره از طریق نظام بینایی در معماری، بر ذهن و روان مخاطب اثر داشته، و ارزش متفاوتی به اثر و عناصر معماری بخشیده است. معماران و طراحان نیز همواره از روش های مختلف سعی در استفاده از این پدیده به صورت طبیعی و مصنوعی در آثار خود را داشته اند. در این پژوهش، با مروری بر روی کاربرد و اعتقادات نسبت به استفاده از نور در معماری ایرانی_اسلامی خصوصا معماری مساجد و عناصر به کار رفته در مساجد به منظور بهبود استفاده از نور در این بناها، به بازبینی تجلی نور در مسجد نصیرالملک شیراز پرداخته، و اثرات تجلی نور در این مسجد که منجر به ایجاد پتانسیل هایی برای تبدیل آن به موزه نور می شود، مورد بررسی قرار خواهد گرفت. روش پژوهش به صورت تحلیلی-مروری می باشد که با تحلیل منابع علمی مختلف و سنتز آن اطلاعات، متناسب با نیاز و پرسش های پژوهش، در جهت پاسخ گویی به این پرسش ها گام برداشته خواهد شد. در نهایت این موضوع دریافت می شود که بازی با نور، و تجلی نور در مسجد نصیرالملک شیراز، مولفه اصلی در شخصیت بخشی به این مسجد می باشد. بنابراین با شناسایی عناصر فیزیکی بهسازی ساختار نور در این مسجد و برداشت جهانگردانی که از این مسجد دیدن کرده اند، این موضوع یافت می شود که شخصیت و بنیان اساسی این مسجد بر اساس تجلی نور در آن و عناصر آن می باشد، که این موضوع مسجد نصیر الملک شیراز را به یک نمونه منحصر به فرد برای تبدیل شدن به موزه نور بدل می کند.

از زمانی که طراحی معماری و آموزش آن شکل دانشگاهی پیدا کرد ، موضوع رابطه ی انسان و محیط و بویژه ساز و کارهای علمی این رابطه و قابلیت ترجمه آن به زبان معماری و طراحی محیط ، مورد پرسش طراحان و پژوهشگران حوزه های علمی مرتبط با معماری و طراحی محیط بوده است . با گسترش حوزه های نظری موثر بر دانش پایه ی معماری نیاز به کل نگری و نگاه همه جانبه و متوازن به مباحث مربوط به رابطه ی انسان و محیط طبیعی و انسان ساخت بیش از پیش آشکار شد . هدف از نگارش این مقاله دستیابی به عناصر معماری مناسب جهت طراحی داخلی کتابخانه مبتنی بر روانشناسی محیط می باشد . در این پژوهش با مطالعات کتابخانه ای و میدانی ابتدا به ضرورت توجه به مبحث روانشناسی محیط و سپس به بررسی تاثیر عناصر معماری (رنگ و نور) در فضای کتابخانه پرداختیم .